‘Integriteit gaat over verantwoording afleggen en tegenmacht’

Al meer dan 25 jaar houdt Anne Mieke Zwaneveld zich vanuit haar werk bezig met integriteitszaken. Dat begon toen ze als officier van justitie verantwoordelijk werd voor het Bureau Interne Zaken van de Politie. Van 2010 tot maart 2022 was ze gemeentelijk ombudsman voor de gemeente Rotterdam en sinds 2020 zet ze haar ervaring in voor de Integriteitscommissie JenV. Wat betekenen integriteit en een sociaal veilige werkomgeving voor Anne Mieke? En waarom is het volgens haar zo belangrijk een vermoeden van een integriteitsschending of misstand te melden?

‘Moedig’ noemt Anne Mieke Zwaneveld het besluit van JenV destijds om een integriteitscommissie aan te stellen die volledig onafhankelijk werkt van het ministerie. Dat onafhankelijke karakter sprak haar erg aan en ze solliciteerde. Nu maakt ze samen met Edith Snoeij en voorzitter Frank Kerckhaert deel uit van de commissie, die alweer een jaar bestaat.

Kern van integriteit

Wat integriteit voor haar betekent? ‘Bij iedere vorm van invloed hoort dat je verantwoording aflegt. Gevraagd én ongevraagd. Dat is de kern van integriteit. Verder vind ik het belangrijk dat er voldoende tegenmacht is. Als er geen controle is op de macht, is de kans op misstappen groter. Die discussie is nu actueel in de politiek, maar tegenmacht is ook buiten de politiek wenselijk.’

Als voorbeeld van tegenmacht noemt Anne Mieke haar rol als ombudsman voor de gemeente Rotterdam. In die rol fungeerde ze als extern meldpunt voor integriteitschendingen en is ze toezichthouder op het integriteitsbeleid van de gemeente. ‘In 2012 onderzocht ik de manier waarop in Rotterdam integriteitsonderzoeken werden uitgevoerd. In het rapport ‘Een APK voor integriteit’ heb ik de werkwijze bij zulke onderzoeken binnen de gemeente nog eens tegen het licht gehouden. Ook deed ik in dat rapport aanbevelingen om de werkwijze aan te passen.’

‘Er gebeurt echt iets met je melding’

De Integriteitscommissie JenV is ook een extern meldpunt. Doordat de commissie volledig onafhankelijk opereert van JenV, ben je er als melder van verzekerd dat je melding in veilige handen is en dat er onafhankelijk over wordt besloten. Anne Mieke benadrukt: ‘Twijfel niet om een integriteitsschending of vermoeden van een misstand bij ons te melden. Als het bij ons ligt, hoef jij niet meer met die last op je schouders te lopen. Wees ook niet bang dat je melding in een la verdwijnt, want er gebeurt echt iets mee. Tenminste, als jij dat ook wilt, want we doen niets zonder jou eerst om toestemming te vragen.’

Sociaal veilige werkomgeving

Voor Anne Mieke is de ideale werkomgeving een omgeving waar het normaal is om integriteitsdilemma’s met elkaar te bespreken. Als leidinggevenden, maar ook als medewerkers. ‘Iedereen loopt in zijn of haar werk tegen dilemma’s aan, maar hoe ga je daarmee om? De voortdurende dialoog daarover houdt een organisatie scherp en draagt bij aan de sociale veiligheid.’

Voor leidinggevenden heeft Anne Mieke het advies: ‘Zeg wat je doet en doe wat je zegt. En kijk niet weg bij integriteitsschendingen en ongewenst gedrag. Als je als management een signaal krijgt over een integriteitsschending, is er waarschijnlijk meer aan de hand. Want doorgaans geldt: hoe hoger het signaal komt in de organisatie, hoe zwakker het is. Zoek uit wat er aan de hand is en vraag door bij melders. Zo zorg je voor een veilige werkomgeving.’